ایران دریلینگ: تولید نفت از میادین خشکی هرچند قدمتی 153 ساله دارد و همچنان نیز بخش اعظم نفت مورد نیاز دنیا از میادین واقع در خشکی تامین می شود، اما با افت شدید تولید از این میادین ظرف سال های اخیر و روند رو به افزایش تولید نفت از دریاها، به جرات می توان گفت که میادین دریایی به خط مقدم صنعت نفت در سراسر دنیا تبدیل شده اند. هر چند در حال حاضر فقط یک سوم از نفت مورد نیاز دنیا از میادین دریایی تولید می شود، اما موضوعی که توجه به آن فوق العاده حائز اهمیت می باشد این است که نزدیک به 70 درصد از میادین نفت و گازی که فقط طی 10 سال گذشته در سراسر جهان کشف شده اند، در میادین فراساحلی یافت شده اند. این در حالی است که در طول 25 سال گذشته بطور متوسط سالانه، 80 میدان نفت و گاز دریایی در جهان کشف شده، در حالیکه رقم اکتشاف میادین خشکی در مقایسه با این میزان کمتر از نیم بوده است. اما پیغامی که در این آمارها نهفته است چیست؟ آیا انتقال خط مقدم تولید از خشکی به دریا در صنعت نفت، ذاتا مساله مهم و حائز اهمیتی محسوب می شود؟ آیا اینکه 20 سال است هیچ میدان بزرگی در بخش خشکی، در مقایسه با میدان های بزرگی که در گذشته کشف شده اند، پیدا نشده است، مساله نگران کننده ای برای بازار جهانی انرژی محسوب می شود؟ آیا پیشرفت شرکت های نفتی برای اکتشاف نفت و گاز از میادینی به عمق بیش از چند هزار متر در بستر دریا، در کنار اینکه یک دستاورد فنی - مهندسی محسوب می شود، در عین حال هشداری نیز در خصوص سخت تر شدن اکتشاف میادین نفت و گاز به حساب می آید؟ در این گزارش سعی شده، علاوه بر ارائه پاسخی به این سوالات، تاریخچه، وضعیت فعلی و چشم انداز تولید از میادین دریایی نیز به تصویر کشیده شود تا مخاطبین گرامی هر چه بهتر و بیشتر با نقش روز افزون میادین دریایی در تامین انرژی مورد نیاز تمدن بشری آشنا شوند.

صنعت فراساحل: از دیروز تا امروز

زمانی که "ادوین دریک" پس از تحمل سختی ها و مصائب فراوان، نهایتا در 27 اوت 1859موفق به کشف نفت گردید و داستان تولید نفت از میادین خشکی را با ثبت نام خود در تاریخ شروع نمود، شاید هیچ کس تصورش را هم نمی کرد که در بستر دریاها و اقیانوس هایی که دو سوم از کل مساحت کره زمین را فرا گرفته اند، بیش از 600 میلیارد بشکه نفت خام وجود داشته باشد. بعلت عدم اطلاع از چنین مساله ای، سال های اولیه تولید نفت بیشتر بر روی خشکی متمرکز ماند ولی با تجاربی که 80 سال پس از اولین اکتشاف نفت بدست آمد، بتدریج این سوال در ذهن بسیاری از فعالان صنعت نفت شکل گرفت که آیا ممکن است در بستر دریا هم نفتی برای تولید وجود داشته باشد؟ این سوال از آن جهت به دغدغه ای فراگیر در صنعت نفت آن دوران تبدیل گردید چون شرکت های نفتی در تلاش برای جستجوی میادین جدید، به مرز تلاقی خشکی با دریا رسیده بودند، ولی به دلیل عدم برخورداری از دانش و تکنولوژی مناسب، چندین دهه بود که در ساحل متوقف شده و امکان تولید از دریا را نداشتند.

با این وجود شرکت های نفتی دست بردار نبودند؛ چرا که اطمینان داشتند مقادیر قابل توجهی نفت در بستر دریا وجود دارد و همین اطمینان از وجود گنجی پنهان در بستر دریا، به انگیزه ای تبدیل شده بود تا شرکت های نفتی به هر طریقی که می توانستند اقدام به حفاری در دریا نمایند. یکی از این اقدامات اولیه، ساخت اسکله های چوبی از ساحل به دریا و انتقال تجهیزات حفاری بر روی آنها بود ولی مشکل در این بود که علی رغم موفقیت اولیه در حفاری و تولید نفت به این طریق، اسکله های مذکور طاقت وزن زیاد تجهیزات حفاری و ایستادگی در برابر قدرت امواج را نداشتند و ظرف چند هفته در برابر ضربات دریا تسلیم شده و نهایتا فرو می ریختند. اما نتایج مثبت بدست آمده از همین شیوه های ابتدایی نیز کافی بود تا شرکت های نفتی، علاوه بر اطمینان از وجود نفت در بستر دریا، جسورتر شده و همچنان به ابداع روش های جدید بپردازند. با این حال داستان این ناکامی ها برای چند دهه ادامه یافت تا اینکه با خلق شیوه های جدید، تحمل صدها شکست و نهایتا پیشرفت های حاصله در صنعت فولادسازی که در جریان جنگ جهانی اول بوقوع پیوست، سرانجام شرکت های نفتی موفق به ساخت یک سکوی فلزی برای حفاری و تولید نفت در دریا می شوند و با موفقیت کارگران مشغول بر روی این سکو برای حفاری و تولید نفت از دریا در چند مایلی ساحل، تولید نفت از دریا (صنعت فراساحل) بصورت رسمی از سال 1947 آغاز گردید.

تولید از میادین دریایی هر چند در ابتدا با سختی ها و چالش های بسیاری مواجه بود، ولی با پیشرفت تکنولوژی طی دهه های آینده و اکتشاف میادین عظیم دریایی در اقصی نقاط جهان، این میادین روز به روز از اهمیتی استراتژیک برخوردار می شوند تا جایی که توسعه میادین نفت و گاز واقع شده در آب های عمیق، امروزه به محلی برای اثبات توانمندی های فنی و مهندسی شرکت های بزرگ بین المللی در رقابت های جهانی تبدیل شده است. در واقع نگاهی به فعالیت شرکت های بزرگ بین المللی در اقصی نقاط جهان نشان می دهد که امروزه این شرکت ها، بیشتر از آنکه در پروژه های خشکی مشغول به فعالیت باشند در پروژه های دریایی فعالیت می نمایند. برای مثال جالب است بدانید که شرکت ایتالیایی سایپم بر اساس آمار ارائه شده در وب سایت این شرکت، فقط در طول 10 سال گذشته، بیش از 120 پروژه فراساحلی را تكمیل كرده كه ركورد قابل توجه ای در رقابت های بین المللی محسوب می شود. شرکت فرانسوی توتال نیز که یکی از بازیگران کلیدی در بازار جهانی انرژی محسوب می شود، بنابر آمار منتشر کرده در پایگاه اینترنتی خود در 40 کشور دنیا مشغول به تولید نفت و گاز از میادین دریایی می باشد. این در حالی است که شرکت استات اویل نروژ هم که دومین شرکت بزرگ دنیا در زمینه مدیریت چاه های فراساحلی محسوب می شود، 50 درصد از تولید نفت و گاز خود را از طریق میادین دریایی تامین می کند و شرکت تکنیپ فرانسه نیز 40 درصد از درآمدهای سالیانه خود را از محل پروژه های دریایی تامین می نماید.

در اینجا ممکن است این سوال مطرح شود که چرا توسعه و بهره برداری از میادین دریایی اینقدر برای کشورها و شرکت های بزرگ بین المللی حائز اهمیت می باشد؟ پاسخ این پرسش را مجددا باید در میزان نفت تولید شده از میادین خشکی جستجو نمود. در واقع برخلاف تولید نفت از میادین خشکی که در طول چند دهه گذشته با نوسانات شدید و کاهش تولید مستمر مواجه بوده اند، تولید نفت از میادین فراساحلی هرگز با نوسانات شدید نزولی مواجه نشده و در طول سال های متمادی شاهد افزایش تولید نیز بوده است. ذکر این نکته خالی از لطف نیست که فقط ظرفیت تولید نفت و گاز از آب های عمیق از سال 2000 میلادی تا کنون بیش از 3 برابر شده و فقط در سال 2008 میلادی 9 میلیارد و 349 میلیون بشکه نفت خام و 807/26 میلیارد فوت مکعب گاز طبیعی از میادین فراساحلی در سراسر جهان تولید شده است. این در حالی است که نگاهی به میزان نفت تولید شده از آب های عمیق در فاصله زمانی سال های 1992 تا 2007 میلادی نشان می دهد که تولید نفت در فاصله زمانی مذکور تقریباً 786 درصد و تولید گاز از آب های عمیق در همین مدت 1067 درصد افزایش داشته است. در همین حال بررسی محدودتر همین آمار در منطقه خاورمیانه نیز نشان می دهد که تولید نفت از میادین فراساحلی خاورمیانه از سال 2000 میلادی تاکنون 16 درصد افزایش داشته و طی همین فاصله، تولید گاز از میادین دریایی خاورمیانه 290 درصد رشد داشته است. این در حالی است که نتایج جدیدترین پیش بینی ها نشان می دهد که این رشد همچنان طی دهه های آینده تداوم خواهد داشت و میزان تولید نفت از میادین دریایی تا فرا رسیدن سال 2015 به رقم 9 میلیارد و 852 میلیون بشکه افزایش خواهد یافت. البته باید گفت این فقط میزان تولید از میادین دریایی نیست که ظرف سال های اخیر شاهد افزایش چشمگیری بوده است. نگاهی به میزان اکتشافات میادین نفت و گاز فراساحلی طی دهه های اخیر نیز نشان می دهد که روند اکتشاف میادین دریایی طی دو دهه گذشته از اوضاع بسیار مطلوبی برخوردار بوده است.

برای مثال فقط در کشور استرالیا در سال 2007 میلادی 34 میدان جدید فراساحلی نفتی کشف شده است. این در حالی است که اکتشاف 8 میلیارد بشکه ذخیره اثبات شده نفت و احتمال وجود 28 میلیارد بشکه ذخیره بالقوه نفت در دریای جنوبی چین، سبب شده که این دریا از نظر میزان ذخایر استراتژیک موجود در آن به "خلیج فارس دوم" معروف شود. دریای خزر نیز که یکی از مهمترین کانون های دنیا از نظر وجود میادین نفت و گاز محسوب می شود، طی سال های اخیر شاهد حجم زیادی سرمایه گذاری، عملیات حفاری و اکتشاف میادین جدید بوده است. بنابر جدیدترین آمارها، در دریای خزر بیش از ۷۰ سال ذخیره نفتی (32 میلیارد بشكه نفت) وجود دارد و پیش بینی می شود با احتساب منابع بالقوه كشف نشده در این منطقه، این رقم به بیش از 132 میلیارد بشكه افزایش یابد كه این میزان 4 الی 5/4 نیم درصد از كل ذخایر نفتی جهان را تشكیل می دهد. به علت همین اکتشافات، طی 5 سال گذشته بیش از 30 میلیارد دلار برای توسعه و بهره برداری از میادین فراساحلی دریای خزر سرمایه گذاری صورت گرفته و برای 5 سال آینده نیز بیش از 40 میلیارد دلار سرمایه گذاری در این منطقه پیش بینی شده است.

دریا، صنعت فراساحل و آینده تمدن بشری

با توجه به مطالبی که تاکنون بدان اشاره گردید بخوبی می توان دریافت که چرا اکتشاف، توسعه و بهره برداری از میادین دریایی اینقدر برای کشورهای دارنده این منابع و شرکت های بزرگ بین المللی حائز اهمیت شده است. در واقع باید گفت عواملی نظیر نگرانی از کاهش چشمگیر روند اکتشاف میادین نفت و گاز در بخش خشکی، تلاش برای جبران افت تولید از این میادین، تامین تقاضای رو به افزایش بازارهای جهانی همزمان با افزایش جمعیت کره زمین، رشد روز افزون تکنولوژی، اختصاص میلیاردها دلار سرمایه برای توسعه میادین دریایی، حفظ جایگاه و توان رقابتی در بازار انرژی، ایجاد فرصت های جدید شغلی (جالب است بدانید شرکت لوک اویل روسیه امیدوار است با توسعه میادین نفت و گاز موجود در دریای خزر و بهره برداری از آنها بتواند بیش از 7 هزار فرصت شغلی جدید طی سال های آینده ایجاد نماید) و ... همگی از مواردی هستند که منجر به تسریع روند پیشرفت صنعت فراساحل در سراسر دنیا شده است. با اینحال جالب است بدانید علی رغم تمامی فعالیت هایی که در طول65 سال گذشته برای اکتشاف، توسعه و بهره برداری از میادین نفت و گاز دریایی صورت گرفته، مطالعات صورت گرفته نشان داده که از 600 میلیارد بشکه نفتی که در میادین فراساحلی در سراسر جهان وجود دارد تاکنون فقط نزدیک به 200 میلیارد بشکه تولید و به بهره برداری رسیده است. این در حالی است که با پیشرفت چشمگیر تکنولوژی و موفقیت روز افزون متدهای لرزه نگاری سه بعدی در اکتشاف میادینی که در اعماق بیشتری از بستر دریاها و اقیانوس ها واقع شده اند، طی دهه های آینده، به احتمال قوی، ذخایر بزرگ تر و عظیم تری کشف خواهند گردید.

اما نکته ای که در انتها نباید از آن غافل شویم، همان موضوعی است که این گزارش در سطر سطر خود آنرا فریاد می زند؛ و آن این حقیقت است که آینده صنعت نفت تمامی کشورهای دارنده این منابع، آینده شرکت های بزرگ بین المللی، آینده بازار جهانی انرژی و در نهایت سرنوشت تمدن انسانی در اعماق دریاها و اقیانوس ها و در میادین نفت و گاز نهفته در آنها رقم می خورد؛ میادینی که با توسعه و بهره برداری از آنها کشورهای تولید کننده می توانند به تولید و صادرات انرژی طی دهه های پیش رو ادامه دهند، شرکت های بزرگ بین المللی می توانند بواسطه تامین تکنولوژی و منابع مالی مورد نیاز برای توسعه این میادین، همچنان به فعالیت های بین المللی خود در اقصی نقاط جهان ادامه دهند، بازار جهانی انرژی می تواند تقاضای رو به افزایش خود را همچنان تامین نماید و تمدن انسانی با مصرف نفت و گازی که از اعماق تاریک اقیانوس ها تولید شده، همچنان به پیشرفت خیره کننده خود ادامه دهد. لذا با توجه به چنین افق و چشم اندازی، آنچه امروزه از اهمیتی روز افزون برای کشورهای دارنده میادین دریایی و شرکت های بزرگ بین المللی برخوردار شده، تهیه یک برنامه مناسب برای داشتن بهترین عملکرد در عصر جدید صنعت نفت است؛ عصری که باید از آن بعنوان عصر تعمیق رابطه نفت و دریا نام بردارد؛ رابطه ای که در صورت مدیریت صحیح می تواند همانند آنچه طی سال های اخیر در برزیل شاهد آن بوده ایم به سکوی پرتاب بزریل و شرکت های برزیلی در بازار جهانی انرژی تبدیل شود یا بالعکس، هرگونه اشتباهی می تواند منجر به تکرار فاجعه ای مشابه آنچه در سال 2010 در خلیج مکزیک روی داد، گردد.